Günümüzün en çok merak edilen terimlerindendir propolis. Genellikle diğer arı ürünleri ile karıştırılır. Araştırmak istediğinizde internette binlerce kaynak, o kaynaklardan kopyalanmış sayısız içerikle karşılaşır ve kargaşaya düşersiniz. Biz bu yazımızda propolis nedir, propolisin faydaları nelerdir, propolis nasıl kullanılır, propolis nereden alınır, propolis zararları nelerdir ve propolis kullananlar nelere dikkat etmelidir gibi birçok soruya cevap aradık. İşte bu muallaklığı gidermek amacıyla da; propolis alanında 26 yıldır akademik çalışmalarda bulunan, yüzlerce uluslararası makalesi ve kongre bildirisi olan, propolis çalışmalarıyla bilime olan katkılarından dolayı UNESCO ve Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) tarafından ‘Genç Bilim Kadını‘ unvanlı ürün danışmanımız Erciyes Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sibel Silici‘ye propolisi sorduk. (Prof. Dr. Sibel SİLİCİ kimdir? Tıklayınız)
Propolis nedir?
“Propolis nedir?” sorusunun cevabını doğada aramak lazım. Her canlının yaşamındaki en önemli amacı neslinin devamını sağlamaktır. Bunun için de sayısız korunma mekanizması geliştirir. Ağaçlar sonbaharda hem soğuktan hem de yağıştan ve mikroorganizma saldırısından korunmak için bu reçineyi salgılar. Bu reçineyle yaprak tomurcuklarının etrafını sarar. Kış boyunca tomurcuklar korunur, bahar gelip havalar ısınınca reçine erir. Tomurcuklardan yapraklar gelişir ve ağaç hayatına devam eder. Bal arısı da bu güçlü maddeyi keşfetmiştir. Reçineyi toplar ancak çok yapışkan olduğu için balmumu ekleyerek yuvasına taşır. Kovanda öncelikli iki amaçla kullanır; birincisi hijyen, ikincisi yapı malzemesi. Hijyen amaçlı kullandığında yavrularının enfekte olmasını önlemek için petek gözlerini propolisle sıvar. Kovana giren ve ölen diğer canlıların kokuşup hastalık yapmasını önlemek için ise onları mumyalar. Yapı malzemesi olarak kullandığında ise kovandaki çatlak ve yarıkları ve gerektiğinde giriş deliğini kapatır.
Propolisin Arı Kovanındaki Görevi Nedir?
Diğer taraftan propolis kelimesi Yunanca bir kelimedir ve Türkçe “şehrin korunması” anlamına gelir. Gerçekten de kovanda arı kolonisinin korunmasını sağlar. Arıların kovan içerisinde propolis kullanma amaçları:
- Mikroorganizmaların gelişimini önlemek
- Duvarlarını sıvamak
- Kırık ve çatlakları kapatmak
- Nemi ve sıcaklığı sabit tutmak
- Kovan içerisinde ölen ölü böcek ve hayvanların kokuşmasını önlemek için onları mumyalamak
- Kovan giriş deliğini küçültmek
Petek gözlerinin propolisle sıvanması ise yavruların (larva ve pupa) enfeksiyonlardan korunması içindir. Böylece kovanda antibakteriyel, antifungal ve antiviral bir ortam sağlamaktadırlar. Son yıllarda yapılan araştırmalar da propolisin koloni düzeyinde arılarda savunma sağladığını ortaya koymaktadır.
Propolis Bal Arısı İlişkisi Nedir?
Evrimsel süreçte bal arıları ve bitkiler arasındaki ilişki olağanüstüdür. Pek çok bitki yaprak, çiçek, meyve ve tomurcuklarını güçlü antimikrobiyal, su geçirmez ve ısı yalıtan özellikte reçineli bir bileşik üretir. onları soğuktan ve mikroorganizma saldırısından korur. Genellikle bitkilerin kolleter dokusundan salgılanan bu reçineli madde, bal arıları (Apis mellifera L.) tarafından çeneleri (mandibula) yardımıyla toplanır, mum ve tükürükle karıştırılıp pellet haline getirilir ve polen sepetinde (korbikula) kovana taşınır. Bu haliyle reçinenin kimyasal yapısı farklılaştığından bu yeni ürün propolis adını alır. Aslında doğadaki işlevine bakıldığında bitki tarafından üretilen reçine, bitki tomurcuğunun mikro-organizmalardan korunması ve neslin devamı için gerekli iken propolis de bal arısının korunması ve yaşaması için elzemdir.
Propolis Özellikleri Nedir?
Propolisin rengi bitki kaynağı, toplanma zamanı ve depolanma süresine bağlı olarak yeşil, kırmızı, sarı ve kahverengiye kadar değişir. Kokusu kendine özgü karakteristiktir. Tadı ham halinde yoğun aromatik ve buruktur. Buzdolabında ve derin dondurucuda sert, oda sıcaklığında ise yapışkan özellik kazanır. Yapışkan özelliği nedeniyle cilde kolaylıkla penetre olur, cildin yağ ve proteinleri ile etkileşime girer ve ciltten temizlenmesi zorlaşır. Genel olarak doğal yapısında %50 reçine ve bitkisel balsam, %30 bal mumu, %10 esansiyel ve aromatik yağlar, %10 polen ve diğer organik maddeler vardır. Propolis çeşitli renk, koku ve kompozisyonda olduğu için bu yönde kalite konusunda bir fikir vermek zordur. Taze propolis hoş bir reçine kokusuna sahiptir. Mum içeriği ve görsel kontaminasyonu düşüktür. Eski propolis çok sert ve kırılgan olabilirken çok koyu renk alabilmektedir. Ancak bu noktada dondurulmuş propolisin de kırılgan olduğu bilinmelidir.
Propolis, bal arılarının tükürük, balmumu ve bitkilerin usare ve tomurcuk reçinelerinden oluşan heterojen bir karışımdır. Propolisin reçine içeriğinin %15’e kadar düşebildiği bildirilmiştir. Diğer organik bileşikler arasında ölü bal arıları, polen ve tahta parçaları yer alabileceği gibi, işlenmiş/özütlenmiş propoliste bu maddeler istenmez.
Propolis Neden Önemlidir?
İnsanlar yani bizler bitki ya da bal arılarıyla aynı yapıya sahip olmadığımız için doğadan gelen bazı ürünleri ham haliyle kullanmayız. Bazen pişirerek, bazen özetleyerek bazen de ayrıştırarak bizim için faydalı hale getiririz. Propolis de ham haliyle tüketildiğinde içerdiği mum nedeniyle bağırsaklarımıza yapışıp virüslerin tutunmasına sebep olabileceğinden mum içeriğinin azaltılması ya da tamamen ortadan kaldırılması gerekir. Ayrıca bulaşan da içerebileceğinden test edilip kullanıma uygun olduğundan emin olunmalıdır.
Propolisin saf hali korunduğu sürece mükemmelliğini korur. Ancak çevreden gelen bulaşanlar ya da tüketime hazırlanırken kullanılan kimyasallar onun doğallığını maskeler. Bu nedenle doğadan geldiği haliyle özetlenen bulaşansın ve kaliteli propolisi tüketiciye ulaştırmak hedef olmalıdır.
Propolisin Faydaları Nelerdir?
Propolisin faydaları hakkında birçok bilimsel ve klinik çalışma sonucunda elde edilen bulgular olsa da, Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği kapsamında takviye edici gıda satışı yapan şirketlerin propolisin faydalarından bahsetmesi mümkün değildir.
Propolis Besleyici Midir?
Propolisin protein, karbonhidrat, lipid, vitamin-mineral içeriği oldukça düşüktür. Bu nedenle besinsel bir destek olarak düşünülmesi zordur. Propolisin faydalı biyolojik özellikleri daha çok flavonoidler ve hidroksisinnamik asit türevleri gibi fenolik maddelere atfedilmektedir. Propoliste bulunan en önemli bileşik grubu olarak flavonoidler görülmektedir. Flavonoidler fotosentez yapan hücrelerde bulunurlar. Sekonder bitki metabolitleri olarak bulundukları için insanlar tarafından sentezlenemezler ve bu nedenle insan beslenmesi için önemlidirler.
Bununla birlikte propolisin zeytinyağı ekstraksiyonunda soğuk sıkım zeytinyağından gelen A, D3 vitamini, Beta Karoten, Vitamin A Retinol, Omega 3-6, Magnezyum, Sodyum, Bakır, Çinko, Demir, Fosfor, Kalsiyum gibi vitamin ve mineraller elde edilen özütteki besin değerlerini belirgin bir şekilde yukarı çekmektedir. Ancak unutmamak gerekir ki; besin takviyeleri normal beslenmenin yerine geçmez. Günlük beslenmenize takviye olarak kullanılabilir.
Propolis Nasıl Kullanılır?
Ülkemizde ticari olarak satılan propolis ürünleri Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından takviye edici gıda olarak ruhsatlandırılıp, tüketiciye sunumu ilgili yönetmeliklerce denetim altına alınmıştır. Takviye edici gıda olarak tüketiciye sunulan her bir propolis ürünün kendine has tavsiye edilen bir tüketim miktarı bulunmaktadır. Bundan dolayıdır ki rastgele bir tüketimden ziyade kullanılan ürünün etiket ve ambalajında bulunan kullanım önerilerine uymak gerekir. Unutmamak gerekir ki; takviye edici gıdalar ilaç değildir ve önerilen kullanım miktarını aşmamanız gerekir.
Propolis Kullanırken Nelere Dikkat Etmek Gerekir?
Bir arı ürünü olan propolisi kullanabilmek için öncelikle arı ürünlerine karşı alerjinizin olmaması gerekmektedir. Hamilelik ve emzirme dönemi ile birlikte hastalık ve ilaç kullanılması durumlarında ise doktorunuza danışmanız önerilir. Bununla birlikte yalnızca arı ürünlerinde değil tüketeceğiniz bütün ürünlerde ürün ambalajında bulunan “içindekiler” kısmını incelemeniz, ürün ve üretici hakkında detaylı bilgi sahibi olmanız tavsiye edilmektedir.
Uyarılar:
Takviye edici gıdalar normal beslenmenin yerine geçemez. İlaç değildir. Hastalıkların önlenmesi veya tedavi edilmesi amacıyla kullanılmaz. Hamilelik, emzirme dönemi, hastalık veya ilaç kullanılması durumlarında doktorunuza danışın. Arı ürünlerine alerjisi olanların ürünü tüketmemesi önerilmektedir.
